Skuteczność leków biologicznych w terapii IBD – wyniki badania kohortowego

Czy innowacyjne badania kształtują nowe standardy terapii?

Badanie kohortowe przeprowadzone w ośrodku referencyjnym w Lublanie, Słowenia, miało na celu ocenę skuteczności leków biologicznych stosowanych jako terapia pierwszej linii u pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (IBD). Analizowano trwałość leczenia (drug survival) oraz kontrolę choroby u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, którzy wcześniej nie otrzymywali leków biologicznych.

Badanie objęło 945 pacjentów z IBD (587 z chorobą Leśniowskiego-Crohna i 358 z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego) w wieku 18-75 lat, leczonych w latach 2019-2022. Dane pozyskano z elektronicznej dokumentacji medycznej oraz z rejestru UR-CARE prowadzonego przez European Crohn’s and Colitis Organisation. W grupie z chorobą Leśniowskiego-Crohna 473 pacjentów otrzymywało leki anty-TNF (adalimumab, infliksymab), 59 – vedolizumab, a 55 – ustekinumab. W grupie z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego 245 pacjentów otrzymywało leki anty-TNF (infliksymab, adalimumab, golimumab), a 113 – vedolizumab.

Jakie różnice w skuteczności leków biologicznych ujawniają dane?

Charakterystyka demograficzna wskazywała, że pacjenci leczeni vedolizumabem lub ustekinumabem byli starsi i mieli dłuższy czas trwania choroby w porównaniu do pacjentów leczonych lekami anty-TNF. W chorobie Leśniowskiego-Crohna izolowane zajęcie jelita krętego było dwukrotnie częstsze u pacjentów leczonych lekami anty-TNF niż u tych leczonych vedolizumabem. Podobnie, pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego leczeni vedolizumabem charakteryzowali się dłuższym czasem trwania choroby niż leczeni lekami anty-TNF.

We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego vedolizumab wykazał dłuższą trwałość leczenia w porównaniu do leków anty-TNF przez cały okres obserwacji. Po pierwszym roku leczenia prawdopodobieństwo kontynuacji terapii wynosiło 0,76 (95% CI: 0,67-0,84) dla vedolizumabu i 0,60 (95% CI: 0,52-0,67) dla leków anty-TNF. Po 4 latach wartości te wynosiły odpowiednio 0,50 (95% CI: 0,36-0,64) i 0,37 (95% CI: 0,30-0,44). Model regresji Coxa wskazał, że po 2019 roku vedolizumab miał lepszą trwałość leczenia niż leki anty-TNF (HR: 0,24; 95% CI: 0,10-0,54). Wśród leków anty-TNF, infliksymab i adalimumab wykazały porównywalną trwałość leczenia, natomiast golimumab charakteryzował się krótszą trwałością.

W chorobie Leśniowskiego-Crohna nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic w trwałości leczenia między trzema klasami leków biologicznych. Szacowana trwałość leczenia po roku wynosiła 0,81 (95% CI: 0,77-0,84) dla leków anty-TNF, 0,89 (95% CI: 0,82-0,96) dla vedolizumabu i 0,88 (95% CI: 0,79-0,97) dla ustekinumabu. Po 4 latach wartości te wynosiły odpowiednio 0,52 (95% CI: 0,46-0,58), 0,58 (95% CI: 0,37-0,78) i 0,58 (95% CI: 0,39-0,77). Analiza regresji Coxa wykazała dłuższą trwałość leczenia u kobiet w porównaniu do mężczyzn (HR: 0,62; 95% CI: 0,47-0,82) oraz u pacjentów z izolowanym zajęciem jelita krętego w porównaniu do zajęcia jelita cienkiego i okrężnicy (HR: 1,37; 95% CI: 0,98-1,89) lub tylko okrężnicy (HR: 1,58; 95% CI: 1,08-2,30).

Na koniec okresu obserwacji 302/587 (51,4%) pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna i 173/358 (48,3%) pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego nadal otrzymywało terapię pierwszej linii. Dla większości tych pacjentów dostępne były dane dotyczące kontroli choroby podczas ostatniej wizyty (wskaźnik PRO-2).

Interesujący jest fakt, że mimo lepszej trwałości leczenia vedolizumabem we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, odsetek pacjentów w remisji klinicznej (według wskaźnika PRO-2) był wyższy u pacjentów leczonych lekami anty-TNF (94,8% vs 78,9%, p=0,002). Różnice te dotyczyły zarówno skali krwawienia z odbytnicy (RBS) jak i częstości wypróżnień (SFS). Liczba pacjentów z SFS ≤ 1 wynosiła 96/96 (100%) w grupie anty-TNF i 68/76 (89,5%) w grupie vedolizumabu (p=0,0012), a RBS=0 odnotowano u 91/96 (94,8%) pacjentów leczonych anty-TNF i 63/76 (82,9%) leczonych vedolizumabem (p=0,011).

W chorobie Leśniowskiego-Crohna nie zaobserwowano istotnych różnic w odsetkach remisji klinicznej między różnymi klasami leków (p=0,95), ani w częstości wypróżnień (p=0,98). Jednak średni wynik bólu brzucha (APS) był wyższy u pacjentów leczonych vedolizumabem (p=0,03) niż u leczonych lekami anty-TNF i ustekinumabem.

Jakie wyzwania kliniczne niosą wyniki badania?

Badanie to dostarcza cennych informacji dla praktyki klinicznej dotyczących wyboru leku biologicznego pierwszej linii u pacjentów z IBD. We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego vedolizumab może być preferowany ze względu na dłuższą trwałość leczenia, mimo nieco niższych wskaźników remisji klinicznej. Potencjalnym wyjaśnieniem tego zjawiska może być większa skłonność pacjentów i lekarzy do tolerowania nieco gorszej kontroli choroby w zamian za postrzegany lepszy profil bezpieczeństwa vedolizumabu. W chorobie Leśniowskiego-Crohna wszystkie trzy klasy leków biologicznych wykazały podobną skuteczność, co sugeruje, że wybór powinien być oparty na indywidualnych cechach pacjenta i doświadczeniu lekarza.

Warto zauważyć, że ani rozległość choroby, ani jej czas trwania nie miały istotnego wpływu na trwałość leczenia pierwszym lekiem biologicznym, co jest zgodne z wcześniejszymi obserwacjami, szczególnie w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna badania wskazują na wyższe wskaźniki remisji przy krótszym czasie trwania choroby, jednak w tym badaniu nie zaobserwowano takiego związku, co może wynikać z metodologii oceny skuteczności leczenia.

Zaletą tego badania jest uwzględnienie istotnych klinicznie czynników przy analizie trwałości leczenia oraz brak ograniczeń w przepisywaniu leków biologicznych pierwszej linii od 2019 roku, co umożliwiło porównanie trzech głównych klas terapeutycznych. Ograniczenia obejmują brak danych o aktywności choroby przy rozpoczęciu terapii biologicznej, brak informacji o leczeniu skojarzonym z lekami immunosupresyjnymi, eskalacji dawek leków biologicznych oraz stosowaniu kortykosteroidów.

Wyniki tego badania potwierdzają wartość danych z rzeczywistej praktyki klinicznej w uzupełnianiu wyników badań klinicznych przy podejmowaniu decyzji terapeutycznych w IBD. Podkreślają również, że wybór pierwszego leku biologicznego powinien uwzględniać indywidualne cechy pacjenta, profil bezpieczeństwa leku oraz doświadczenie kliniczne.

Podsumowanie

Badanie kohortowe przeprowadzone w Lublanie na grupie 945 pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (IBD) wykazało istotne różnice w skuteczności różnych klas leków biologicznych. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego vedolizumab charakteryzował się dłuższą trwałością leczenia w porównaniu do leków anty-TNF, choć paradoksalnie osiągał niższe wskaźniki remisji klinicznej. W chorobie Leśniowskiego-Crohna nie zaobserwowano znaczących różnic w trwałości leczenia między trzema klasami leków biologicznych, jednak pacjenci leczeni vedolizumabem zgłaszali wyższy poziom bólu brzucha. Po czterech latach około połowa pacjentów z obu grup nadal kontynuowała pierwotną terapię. Badanie podkreśla znaczenie indywidualnego podejścia do wyboru terapii biologicznej, uwzględniającego specyfikę choroby oraz charakterystykę pacjenta.

Bibliografia

Supovec Eva, Hanžel Jurij, Novak Gregor, Manevski Damjan, Štabuc Borut and Drobne David. First-line anti-TNF agents, ustekinumab and vedolizumab perform similarly in Crohn’ disease, but not in ulcerative colitis. European Journal of Gastroenterology & Hepatology 2025, 37(5), 557-564. DOI: https://doi.org/10.1097/MEG.0000000000002940.